Đo điện trở chống sét là bước kiểm tra bắt buộc để đảm bảo hệ thống chống sét của công trình hoạt động an toàn và hiệu quả. Một hệ thống tiếp địa chỉ thực sự “đủ sức” bảo vệ khi trị số điện trở được kiểm soát đúng chuẩn, đo đúng kỹ thuật và được đánh giá định kỳ. Nếu bỏ qua công đoạn này, nguy cơ chập điện, cháy nổ, hư hại thiết bị – thậm chí đe dọa tính mạng – có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Để đảm bảo an toàn cho toàn bộ công trình, việc đo điện trở chống sét là bước bắt buộc — cùng POTS khám phá toàn bộ quy trình, tiêu chuẩn và cách xử lý khi điện trở không đạt ngay dưới đây.
1. Điện Trở Chống Sét Là Gì? Vì Sao Cần Đo Định Kỳ?
Điện trở chống sét (hay điện trở tiếp địa) là giá trị thể hiện mức độ cản trở của hệ thống tiếp đất đối với dòng điện sét hoặc các dòng rò khi truyền xuống đất. Nói cách khác, điện trở càng thấp thì khả năng thoát sét càng hiệu quả, giảm thiểu tối đa nguy cơ phát sinh tia lửa điện và hư hỏng thiết bị.
Việc đo điện trở chống sét định kỳ là yêu cầu bắt buộc trong vận hành an toàn công trình vì những lý do sau:
- Đánh giá khả năng thoát sét thực tế của hệ thống tiếp địa, đảm bảo hệ thống vẫn hoạt động đúng thiết kế ban đầu.
- Phát hiện lỗi tiềm ẩn như: mối nối bị oxi hóa, điểm tiếp đất ăn mòn, điện cực mục nát, dây dẫn bị đứt ngầm, hệ thống thoát sét bị suy giảm theo thời gian.
- Đáp ứng yêu cầu bắt buộc theo tiêu chuẩn chống sét, quy định kiểm định của cơ quan quản lý nhà nước, và quy định về an toàn PCCC.
- Ngăn chặn các sự cố nguy hiểm, từ hư hại thiết bị điện, server, hệ thống CNTT… cho đến rủi ro gây cháy nổ hoặc đe dọa tính mạng khi có sét đánh trực tiếp hoặc lan truyền.
- Tối ưu chi phí bảo trì, vì việc phát hiện sớm giúp giảm chi phí sửa chữa lớn hoặc cải tạo toàn bộ hệ thống tiếp địa.
Đo điện trở chống sét không chỉ để “đối phó” kiểm định, mà là một phần quan trọng của quản lý rủi ro vận hành tòa nhà, nhà xưởng, trung tâm dữ liệu hay hạ tầng công nghiệp.
2. Tiêu Chuẩn Điện Trở Chống Sét Cho Phép
Theo các bộ tiêu chuẩn trong nước và quốc tế như TCVN 4756:1989, TCVN 9385:2012, IEC 60364, IEEE 142, NFPA 780, mức điện trở chống sét được khuyến nghị như sau:
- ≤ 10 Ohm: Áp dụng cho hầu hết các công trình dân dụng và công nghiệp: tòa nhà, nhà xưởng, kho bãi, trung tâm thương mại. Đây là mức phổ biến và được chấp nhận trong đa số hồ sơ kiểm định.
- ≤ 4 Ohm: Dành cho các hệ thống yêu cầu độ ổn định cao như phòng server, trạm BTS, hạ tầng viễn thông, phòng điều khiển – nơi rủi ro nhiễu điện và lan truyền sét có thể gây thiệt hại lớn.
- ≤ 1 Ohm: Áp dụng cho các khu vực đặc biệt quan trọng: trung tâm dữ liệu Tier 3–4, trạm biến áp, phòng thiết bị y tế nhạy cảm, hoặc các khu công nghệ cao.
Lưu ý quan trọng:
- Mỗi công trình có thể có yêu cầu riêng tùy vào loại đất (đất sét, đất pha cát, đất đá), độ ẩm, thiết kế hệ thống tiếp địa và tiêu chuẩn của ngành.
- Không phải lúc nào cũng đạt 1–4 Ohm bằng cách “đóng thêm cọc”; đôi khi cần bổ sung hóa chất giảm điện trở, tăng liên kết vòng tiếp địa, hoặc cải tạo toàn hệ thống.
- Kết quả đo phải được ghi rõ trong biên bản đo điện trở chống sét, kèm tọa độ điểm đo, thiết bị đo và điều kiện thời tiết để đảm bảo giá trị hợp lệ.
3. Phương Pháp Đo Điện Trở Chống Sét (Chuẩn Nhất Hiện Nay)
Phương pháp đo 3 cực (Three-point / Fall-of-Potential Method) là kỹ thuật tiêu chuẩn quốc tế, được sử dụng phổ biến nhất hiện nay theo IEC 60364 và TCVN 4756, nhờ độ chính xác cao và phù hợp hầu hết công trình.
Cấu hình 3 điện cực gồm:
- E (Earth Electrode): điện cực tiếp địa thực tế của công trình – đối tượng cần đo.
- P (Potential Electrode): cọc điện thế dùng để xác định sự chênh lệch điện áp trong đất.
- C (Current Electrode): cọc dòng để tạo dòng điện khảo sát đi qua nền đất.
Quy trình đo chuẩn:
- Tách rời hệ thống tiếp địa cần đo
Ngắt kết nối chống sét lan truyền, các dây liên kết hoặc các hệ thống điện khác để tránh ảnh hưởng từ dòng rò và nhiễu tần số. - Đóng cọc P và C theo đúng khoảng cách chuẩn
- Cọc P đặt ở vị trí cách điểm E khoảng 5–20m (hoặc xa hơn tùy điều kiện mặt bằng).
- Cọc C đặt xa hơn cọc P, tạo thành một đường thẳng với E – P – C theo yêu cầu của tiêu chuẩn.
Khoảng cách càng phù hợp, kết quả càng chính xác.
- Sử dụng máy đo điện trở đất chuyên dụng
Các thương hiệu được khuyến nghị: Kyoritsu, Hioki, Fluke, Chauvin Arnoux, cho độ ổn định cao và ít nhiễu. - Đo nhiều lần để lấy giá trị chính xác nhất
Tiến hành 3–5 lượt đo. Nếu trị số dao động thấp nghĩa là kết quả đáng tin cậy.
Điều kiện gồm: đất không quá khô, vị trí cọc chắc chắn, khoảng cách đúng kỹ thuật.
Phương pháp 3 cực hiện là lựa chọn phù hợp nhất cho việc đo điện trở chống sét tại tòa nhà, nhà xưởng, kho bãi, trung tâm dữ liệu, trạm BTS, và hầu hết các hệ thống tiếp địa hiện trường.
4. Những Lỗi Thường Gặp Khi Đo Điện Trở Chống Sét
Đo điện trở chống sét không khó, nhưng nếu thực hiện sai kỹ thuật, kết quả sẽ sai lệch, dẫn đến đánh giá sai tình trạng an toàn của công trình. Các lỗi phổ biến gồm:
- Khoảng cách đặt cọc P và C quá gần: Làm vùng điện thế giao thoa nhau, dẫn đến trị số thấp hoặc cao bất thường. Đây là lỗi kỹ thuật thường gặp nhất.
- Không tách hệ thống chống sét hoặc thiết bị điện trước khi đo: Nhiễu từ dòng rò, dòng tải khiến máy đo trả về trị số không chính xác, đặc biệt trong tòa nhà đang vận hành.
- Đo vào thời điểm đất không ổn định
- Đất quá khô → trị số điện trở cao bất thường.
- Sau mưa → trị số thấp giả tạo. Điều này có thể khiến biên bản đo không đạt yêu cầu kiểm định.
- Máy đo kém chất lượng hoặc pin yếu: Máy đo lỗi thời, chất lượng thấp hoặc điện áp pin không đủ sẽ làm kết quả dao động mạnh, thiếu ổn định.
- Hệ thống tiếp địa bị ăn mòn nhưng không phát hiện: Do đo sai kỹ thuật dẫn đến giá trị “đẹp” nhưng thực tế điện cực đã rỉ sét, cáp ngầm bị oxy hóa hoặc mối nối lỏng.
5. Tần Suất Đo Điện Trở Chống Sét Bao Lâu Một Lần?
Tần suất đo điện trở chống sét được quy định trong nhiều tiêu chuẩn như TCVN 4756, TCVN 9385, IEC 62305 và yêu cầu của cơ quan PCCC. Mục tiêu là đảm bảo hệ thống tiếp địa luôn hoạt động hiệu quả và an toàn trong mọi điều kiện.
Tần suất đo khuyến nghị:
- Ít nhất 1 lần/năm
- Áp dụng cho: nhà dân, chung cư, tòa nhà văn phòng, kho xưởng, khách sạn, trung tâm thương mại.
- Đây là mức tối thiểu để theo dõi tình trạng ăn mòn của cọc tiếp địa và cáp thoát sét.
-
2 lần/năm (mỗi 6 tháng): Áp dụng cho hệ thống yêu cầu độ an toàn cao như:
- Phòng server, data center
- Trung tâm điều khiển
- Hệ thống CNTT quan trọng
- Trạm BTS viễn thông
Những khu vực này có thiết bị nhạy cảm, chỉ cần trị số điện trở tăng nhẹ cũng có thể gây nguy cơ chập cháy hoặc hỏng thiết bị.
-
Đo lại ngay lập tức trong các trường hợp đặc biệt:
- Sau khi sét đánh trực tiếp vào công trình
- Sau các hoạt động đào đất, cải tạo hạ tầng, thi công gần hệ thống tiếp địa
- Khi có dấu hiệu bất thường: thiết bị điện hư hỏng, hệ thống mạng chập chờn, UPS báo lỗi tiếp địa
- Khi thay mới hoặc nâng cấp hệ thống chống sét
Việc đo đúng tần suất giúp đảm bảo hệ thống chống sét luôn ở trạng thái tốt nhất, đáp ứng yêu cầu kiểm định và giảm tối đa nguy cơ tai nạn điện.
6. FAQ – Các Câu Hỏi Thường Gặp Khi Đo Điện Trở Chống Sét
6.1. Đất khô hoặc nắng nóng có làm tăng điện trở chống sét không?
Có. Độ ẩm đất ảnh hưởng trực tiếp đến trị số điện trở tiếp địa. Vào mùa khô, trị số thường cao hơn, vì vậy nên đo vào thời điểm đất ở trạng thái bình thường để có kết quả chính xác.
6.2. Có cần ngắt toàn bộ hệ thống điện khi đo điện trở chống sét không?
Thông thường chỉ cần tách riêng hệ thống tiếp địa khỏi thiết bị điện để tránh nhiễu. Không bắt buộc cắt cả tòa nhà, trừ khi hệ thống thiết kế phức tạp hoặc kỹ thuật viên yêu cầu.
6.3. Hệ thống chống sét cũ trên 10 năm có cần đo thường xuyên hơn?
Có. Hệ thống trên 8–10 năm thường bị oxi hóa, ăn mòn, đứt ngầm, nên cần tăng tần suất đo để kiểm soát rủi ro, đặc biệt tại các công trình công cộng hoặc khu vực có đất nhiễm mặn.
6.4. Đo điện trở chống sét có cần đơn vị được cấp phép kiểm định không?
Nếu đo để báo cáo kỹ thuật nội bộ, không bắt buộc. Nếu dùng để nộp cơ quan quản lý, nghiệm thu PCCC hoặc kiểm định an toàn, bắt buộc phải do đơn vị đủ điều kiện kiểm định theo quy định nhà nước thực hiện.
Việc đo điện trở chống sét không chỉ là quy trình kỹ thuật bắt buộc theo tiêu chuẩn, mà còn là biện pháp bảo vệ an toàn cho toàn bộ công trình, thiết bị và con người. Thực hiện đo đúng phương pháp, đúng tần suất và bởi đơn vị có chuyên môn giúp hệ thống chống sét luôn hoạt động hiệu quả, giảm thiểu rủi ro cháy nổ, hư hỏng và gián đoạn vận hành. Để đảm bảo công trình của bạn luôn trong trạng thái an toàn nhất, hãy duy trì kiểm tra – bảo trì – đo đạc định kỳ theo quy định và điều kiện thực tế.